Χριστιανικά Μνημεία της Κύπρου - Yπό Τουρκική Στρατιωτική Κατοχή
Ναός Αγίας Αικατερίνης (Παναγία Χρυσοκάβα)
Ο μεσαιωνικός ναός της Αγίας Αικατερίνης βρίσκεται στην περιοχή της Χρυσοκάβας, πολύ κοντά στην ακτή και βορειοανατολικά του λαξευτού ναού της Αγίας Μαύρης. Πρόκειται για μικρών διαστάσεων μονόχωρο καμαροσκέπα-στο ναό, τον οποίο ο Gunnis χρονολογεί στον δέκατο πέμπτο αιώνα. Ο Gunnis επίσης αναφέρει έναν τάφο, που προεξέχει στο εξωτερικό του νότιου τοίχου και τον οποίο θεωρεί ότι ανήκει στον κτήτορα του ναού. Στον νότιο τοίχο υπήρχε λιθανάγλυφος σταυρός στο υπέρθυρο της εισόδου. Οι ντόπιοι προσεύχονταν στον ναό, παρακαλώντας τη Θεοτόκο να προστατεύει τους θαλασσινούς δικούς τους. Γι’ αυτό τον λόγο υπάρχει μια σύγχυση μεταξύ των πηγών, κάποιες από τις οποίες αναφέρουν τον ναό να είναι αφιερωμένος στην Παναγία Χρυσοκάβα, προστάτιδα των ναυτικών. Η Ταρσούλη σημειώνει, αναφερόμενη στον ναό αυτό, τη συνήθεια των γυναικών της Κερύνειας να απλώνουν, πριν από τον γάμο, τα σεντόνια του νυφικού κρεβατιού, για να στεγνώσουν ύστερα από το πλύσιμο. Με αυτό τον τρόπο ο γάμος ευλογούνταν και θα στεριωνόταν από την Παναγία. Έξω από τον ναό η Ταρσούλη επίσης αναφέρει την ύπαρξη μιας αγριοσυκιάς, στα κλαδιά της οποίας κρεμούσαν οι πιστοί κορδέλες και ρούχα μικρών παιδιών, ως τάματα.
Η τύχη σήμερα του ναού είναι άγνωστη καθώς αποτελεί μη προσπελάσιμη ζώνη του τουρκικού στρατού.
Βιβλιογραφία:
Gunnis 1936 (31973), 128. Ταρσούλη 1955,402-403.
Ναός Αγίου Γεωργίου (ενοριακός)
Ο ναός βρίσκεται στην Πάνω Κερύνεια στη συμβολή των οδών Αγίου Γεωργίου και Namik Kemal, και αποτελεί τον ένα εκ των δύο ενοριακών ναών της πόλης.
O ναός του Αγίου Γεωργίου σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή θεμελιώθηκε από τους κατοίκους της Πάνω Κερύνειας στα 1917 πάνω στα ερείπια παλαιότερου ναού, πολύ πιθανώς μεσαιωνικού αν λάβουμε υπόψη μας ότι η Πάνω Κερύνεια, γνωστότερη ως Ρηάτικον η Ρογιάτικον, αποτελούσε βασιλικό αγρόκτημα στους μεσαιωνικούς χρόνους. Έγινε κατορθωτή η αποπεράτωση του ναού χάρη στις γενναιόδωρες χορηγίες του Γεωργίου Μιχαηλίδη (Χατζη-γιώρκη) και της συζύγου του Μαρίας από τη θέρμεια στα 1924, επί αρχιερατείας Μακαρίου Μυριανθέως.
0 ναός αρχιτεκτονικά είναι μονόκλιτη βασιλική, της οποίας η ανωδομή αποτελείται από 3 οξυκόρυφα σταυροθόλια με ενισχυτικά τόξα. Τα ενισχυτικά τόξα απολήγουν σε κιλ-λίβαντες στον βόρειο και νότιο τοίχο του ναού.
Στην αψίδα του Ιερού Βήματος διανοίγεται τρίλοβο παράθυρο. Στις ακμές των πλευρών της αψίδας δημιουργούνται προεξέχουσες παραστάδες από γωνιόλιθους, οι οποίες ενώνονται μεταξύ τους με καμάρες, δημιουργώντας τυφλά τόξα.
Οι θύρες και τα παράθυρα του ναού χαρακτηρίζονται από έντονο κλασικισμό. Επιστέφονται από γείσα και αετώματα και πλαισιώνονται από κίονες με κιονόκρανα. Τα κιονόκρανα της βόρειας πλευράς, η οποία βλέπει προς τον δρόμο, είναι πιο επιμελημένα. Μάλιστα τα κιονόκρανα της βόρειας εισόδου είναι ιωνικά.
Τα νεοκλασικά αυτά στοιχεία, που προστίθενται στα θυρώματα, δίνουν χάρη στην εξωτερική όψη του ναού, κάνοντας πιο ανάλαφρες τις μεγάλες του επιφάνειες και μετατρέποντας το ναό σε ένα νεοκλασικό μνημεία.
Ο ναός εσωτερικά ήταν επιχρισμένος με λευκό γυψοκονίαμα, ενώ απουσιάζει εικονογραφικός διάκοσμος, χαρακτηριστικό των πλείστων ναών αυτού του τύπου. Ο ναός διατηρεί μέχρι σήμερα τα εκκλησιαστικά σκεύη, την επίπλωση και το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του με τις φορητές εικόνες, περιμένοντας την επιστροφή των Κερυνειωτών για την επαναλειτουργία του. Πρόσφατα άρχισαν να εκτελούνται εργασίες ανακαίνισης του ναού. Προφορικές μαρτυρίες πριν το 1974 αναφέρουν πως ακόμα και Τούρκοι της Κερύνειας άναβαν ευλαβικά το κερί τους στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Ναός Αγίας Μαύρης και Χρυσοκάβα
Το παλαιοχριστιανικό κοιμητήριο της περιοχής, που είναι γνωστή ως Χρυσοκάβα, βρίσκεται ανατολικά του μεσαιωνικού κάστρου της Κερύνειας. Πρόκειται για μια θέση με αρχαία λατομεία, τα οποία χρησιμοποίησαν οι πρώτοι Χριστιανοί της περιοχής για τις λατρευτικές τους ανάγκες και παράλληλα για τις ταφές τους, χρησιμοποιώντας ήδη λαξευτούς τάφους των ρωμαϊκών χρόνων ή λαξεύοντας καινούριους. Σταυροί και άλλα χριστιανικά σύμβολα είναι εμφανή στα αρκοσόλια των τάφων, οι οποίοι αποτελούν και τα αρχαιότερα χριστιανικά κατάλοιπα στην επαρχία Κερύνειας.
Το παρεκκλήσιο της Αγίας Μαυρας διέσωζε τοιχογραφίες, οι οποίες παραπέμπουν τεχνοτροπικά σε αντίστοιχες τοιχογραφίες της Καππαδοκίας, και χρονολογούνται στον δέκατο αιώνα. Στον ακανόνιστο και αβαθή θόλο πάνω από τον τάφο ~ Αγία Τράπεζα διασωζόταν σπάραγμα τοιχογραφίας, που απεικόνιζε το δεξί χέρι του Χριστού να ευλογεί. Κάτω από το χέρι του Χριστού απομεινάρια τοιχογραφιών απεικόνιζαν το κεφάλι του Αρχαγγέλου Γαβριήλ σε μετάλλιο χρώματος ώχρας. Ένα άλλο σωζόμενο τμήμα πάνω αριστερά από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, που απεικόνιζε το στήθος αγγέλου με ώχρινο λώρο σε γαλάζιο μετάλλιο, δηλώνει πως ο μη σωζόμενος Χριστός περιβαλλόταν κυκλικά από πολλούς αγγέλους σε μετάλλια. Επρόκειτο δηλαδή για απεικόνιση του Χριστού Παντοκράτορα, την πρωιμότερη, που έχουμε στη μνημειακή ζωγραφική της Κύπρου. Στη θολωτή οροφή του ταφικού θαλάμου, που λειτουργεί ως ο κυρίως ναός του παρεκκλησίου απεικονίζεται η Ανάληψη του Χριστού. Ο Χριστός, που κυριαρχεί στην όλη σύνθεση, κάθεται σε ουράνιο τόξο, και περιβάλλεται από ωοειδή έναστρη και σε γαλάζιο βάθος δόξα. Τη δόξα ανακρατούν τέσσερις άγγελοι. Η πτυχολογία είναι γραμμική, και απουσιάζει η πλαστικότητα στην απόδοση της. Η σκηνή της Ανάληψης συνεχίζεται και στους πλάγιους τοίχους του λαξευτού να’ί’σκου.
Η τύχη σήμερα του ημιλαξευμένου παρεκκλησίου, που σωζόταν μέχρι το 1974 σε ημιερειπιώδη κατάσταση, είναι άγνωστη, καθώς αποτελεί μη προσπελάσιμη ζώνη του τουρκικού στρατού.
Ναός Αγίου Δημητρίου
Βρίσκεται χαμηλά στην πλαγιά του βουνού, ΒΔ από τον Τζύκλο. Αναφέρεται ότι στο εξωκλήσι βρέθηκαν θαμμένα εκκλησιαστικά σκεύη.
Βιβλιογραφία:
Kατσελλή21979,40
Χ. Α.
ιοο. Ναός Αγίον Στεγανό ν
Ο ερειπωμένος ναί’σκος βρίσκεται στην όχθη του ξερο-πόταμου της Κερύνειας, γύρω στα 1500 μέτρα από την ακτή και κοντά στο κτήμα, που δώρησε ο Μιτζής στο Δημαρχείο Κερύνειας.
Βιβλιογραφία:
Kaτσελλή21979,38
Χ. Α.
Ναός Αγίας Βαρβάρας
Είναι κτισμένη στα ερείπια προγενέστερης μεσαιωνικής εκκλησίας, στα δυτικά της οδού Αριστείδου και στα ανατολικά της οδού Ισοκράτους. Ανακαινίσθηκε λίγα χρόνια πριν την τουρκική εισβολή από τον Γεώργιο Ρωσσίδη. Πρόκειται για μονόχωρο καμαροσκέπαστο ναό με ορθογώνια κάτοψη, στην οποία προστίθεται η ημικυκλική αψίδα του ιερού Βήματος. Είναι κτισμένος με οπλισμένο σκυρόδεμα και λευκοβαμμένος. Στη νοτιοανατολική γωνία του ναού ορθωνόταν το μικρό κωδωνοστάσιο. Στον ναό διανοίγονται παράθυρα και είσοδοι με χαμηλωμένα τόξα. Σήμερα ο ναίσκος έχει μετατραπεί σε τζαμί, και στο κωδωνοστάσιο, που εντοιχίστηκε, τοποθετήθηκε μεταλλική πυραμίδα, μετατρεπόμενο σε μιναρέ.
Bιβλιογραφία:
Παχουλίδης, 2001, 138.
Ναός Αγίου Γεωργίου
Απέναντι από το αρχοντικό του Μάνιφορντ, στο τέρμα της οδού Ελλάδας, υπήρχε μικρό εκκλησάκι, αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο. Από αυτό παρέμενε μέχρι το 1974 ένα μικρό υπόγειο κτίσμα 2×2 μέτρα περίπου.
Ναός Παναγίας Γλυκιώτισσας
Το εξωκλήσια είναι κτισμένο στη δυτική ακτή της πόλης της Κερύνειας, βόρεια του δρόμου, που οδηγεί από την Κερύνεια στο χωριό Άγιος Γεώργιος. Σύμφωνα με μια εκδοχή, πήρε την προσωνυμία Γλυκιώτισσα, γιατί γλύκαινε τον πόνο όσων προσέτρεχαν κοντά της. Μια δεύτερη εκδοχή εξηγεί την ονομασία της Παναγίας από το γλυκό νερό του αγιάσματος της, που ανάβλυζε δίπλα στο αλμυρό κύμα. Η Γλυκιώτισσα συναντάται και με την προσωνυμία Χρυσογλυκιώτισσα, κατά το Χρυσοπολίτισ-σα και Χρυσοκάβα, όπου το πρώτο συνθετικό χρυσό – δηλώνει συνήθως με επάργυρη επένδυση κειμήλια των ναών, γενικότερα σε επενδύσεις εικόνων προσκυνημάτων.
Η Γλυκιώτισσα είναι ένας μικρός μονόχωρος καμα-ροσκέπαστος ναός, κτισμένος με κατεργασμένους ορθο-γωνισμένους λίθους.
Ναός Παναγίας Χρυσοπολίτισσας (παλαιά Μητρόπολη)
Ο ναός είναι η παλαιά Μητρόπολη της Κερύνειας. Βρίσκεται σε ψηλό σημείο της πόλης, πιο πάνω από την Τρυπητή, δυτικά του μουσουλμανικού τεμένους, πολύ κοντά στο λιμανάκι. Το βόρειο τμήμα του ναού φαίνεται να είναι το αρχικό, πιθανόν της περιόδου της Φραγκοκρατίας. Η τοιχοδομία αποτελείται από καλά τετραγωνισμένους πωρόλιθους.
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η εκκλησία επεκτάθηκε στα νότια και έγινε δικλιτη.
Ο ναός ανακαινίστηκε στα 1783, σύμφωνα με επιγραφή, που υπήρχε σε θωράκιο κάτω από την εικόνα του Χριστού στο περίτεχνο ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο. Μέρος της επιγραφής μας διέσωσαν η Ρήνα Κατσελλή και ο Χριστόδουλος Παχουλίδης: «Έτος αψπγ’ Χριστού, επί αρχιερέως Κυρίου Σωφρονίου εν τη Επιτροπή κυρ Χ” Χριστοφή δια συνδρομής αυτού και των λοιπών ενθαδε κατοικούντων γεγόνασιν αϊ όσιαι αύται και ιεραί εικόναι υπό χειρός Φιλοθεου Πρωτοσυγκέλλου…». Τότε πιθανόν ανακαινίστηκαν και τα βοηθητικά κτίσματα γύρω από τον ναό, καθώς και ένας ελιόμυλος. Τα δωμάτια αυτά χρησιμοποιήθηκαν για τη διαμονή του εφημερίου του ναού και του μητροπολίτη Κυρηνείας, όταν αυτός βρισκόταν στην πόλη, και ως σχολείο. Υπήρχαν επίσης δωμάτια για τη διανυκτέρευση των ξένων προσκυνητών, που έρχονταν από την απέναντι ακτή αλλά και από πιο μακριά, από το Κίεβο και άλλα μέρη της Ευρώπης, όπου υπάρχουν Ορθόδοξοι. Από την Παναγία Χρυσοπολίτισσα συνελήφθη από τους Τούρκους ο εθνομάρτυς Μητροπολίτης Κυρηνείας Λαυρέντιος, ο οποίος σφαγιάσθηκε τον Ιούλιο του 1821 στη Λευκωσία. Η βόρεια θύρα του ναού, από την οποία εξήλθε ο Λαυρέντιος κτίστηκε, για να θυμίζει το μαρτύριο του.
Στο εικονοστάσιο του ναού οι δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας ήταν ρωσικής τεχνοτροπίας. Υπήρχαν επίσης δύο σημαντικές εικόνες: του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου να κρατά την κεφαλή του σε πινάκιο (15ος αϊ.) και του αγίου Ιωάννου του θεολόγου να κρατά αριστερά του το Ευαγγέλιο, ενώ πιο πάνω παριστανόταν το σύμβολο του, ο αετός (16ος αϊ.), στη δεξιά πλάγια θυρίδα του εικονοστασίου, που επικοινωνεί με το Ιερό. Οκτώ μικρές εικόνες στα διάστυλα του εικονοστασίου χρονολογήθηκαν στον 17ο αϊ. Τις εικόνες αυτές αναφέρει η Αθηνά Ταρσούλη: Ο Ευαγγελισμός, τα Εισόδια της Θεοτόκου, Η Πεντηκοστή, η Μεταμόρφωση, η Κοίμηση της Θεοτόκου, η Ανάληψη, ο άγιος Νικόλαος και οι Τρεις Ιεράρχες.
Ο ναός εγκαταλείφθηκε στις 20 Ιουλίου 1974, λεηλατήθηκε, και η οροφή του κατέπεσε. Από το ξυλόγλυπτο, ζωγραφισμένο εικονοστάσιο έχει απομείνει στη θέση του μόνο το επιστήλιο, κι αυτό σε άσχημη κατάσταση διατήρησης, αφού παραμένει εκτεθειμένο στις καιρικές συνθήκες. Πρόσφατα φράχθηκαν με πέτρες πρόχειρα τα παράθυρα στη νότια πλευρά του ναού.
