Οι γιορτές των Δωδεκαημέρου στην Κερύνεια

Οι γιορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων γιορτάζονται με ιδιαίτερο σεβασμό και λαμπρότητα σε όλη την Κύπρο. Ειδικότερα στην Κερύνεια πριν από την τουρκική εισβολή και κατοχή, οι λειτουργίες της Ορθόδοξης Εκκλησίας συνοδεύονταν από μια σειρά εθίμων, αντιλήψεων και πρακτικών που ακολουθούσαν οι άνθρωποι της πόλης.

Μια πτυχή του Δωδεκαημέρου που επιβίωνε και στην Κύπρο ήταν η «καμήλα». Όπως αναφέρει η Ρήνα Κατσελλή: «Η μητέρα μου, με βεβαίωνε ότι κατά τα δωδεκάμερα, τις γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, παραδοσιακά, αρκετοί Κερυνειώτες ντύνονταν καμήλες, και γύριζαν στους δρόμους και επισκέπτονταν τα σπίτια των συμπολιτών τους, που συνήθως τους φίλευαν τα γλυκιστικά που έκαναν οι οικοκυρές». Επίσης, οι άνθρωποι πίστευαν στην ύπαρξη των καλικάντζαρων. Τα φανταστικά αυτά πλάσματα έπαιρναν πολλές μορφές στο μυαλό των απλών ανθρώπων, όπως αυτή του γαϊδουριού.

Επιπρόσθετα, οι νοικοκυρές καθάριζαν τα σπίτια «που γωνιάς» για τα Χριστούγεννα και ζύμωναν για το τραπέζι της μεγάλης αυτής γιορτής. Στην Κερύνεια το «σταυροκούλλουρον» το αναρτούσαν σε ένα καρφί στο κεντρικό δωμάτιο του σπιτιού και θεωρούσαν ότι απέτρεπε το κακό. Όπως αφηγούνται ορισμένοι παλαιοί Κερυνειώτες, ο κόσμος πήγαινε από το πρωί στην εκκλησία και υπήρχε το έθιμο όλοι να κοινωνούν. Στην περιοχή της Κερύνειας τα παλαιότερα χρόνια μαγείρευαν συνήθως βραστό κοτόπουλο και σούπα αυγολέμονο, ενώ στη νεότερη περίοδο έψηναν κρέας στην κατσαρόλα με πατάτες ή σούβλα στα κάρβουνα.

Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς οι νοικοκυρές έψηναν κόλλυβα αφού τα είχαν βάλει τρεις μέρες προηγουμένως στο νερό για να φουσκώσουν με αποτέλεσμα να φυτρώνουν τα λεγόμενα «βασιλούδκια». Επιπρόσθετα, την Πρωτοχρονιά στόλιζαν την πιατέλα με κόλλυβα στο τραπέζι, κρασί κονιάκ και κερί για να έρθει ο Άη Βασίλης να τα ευλογήσει. Στην Κερύνεια υπήρχε το έθιμο μετά την εκκλησία, να ρίχνουν ένα ρόδι στο πάτωμα του σπιτιού για να φέρει ευτυχία στην οικογένεια, στοιχείο που εντοπίζεται και σε άλλες περιοχές του Ελληνισμού.

Η γιορτή των Θεοφανίων εορταζόταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα, αφού ο εκάστοτε Μητροπολίτης μαζί με τους ιερείς και τους ψάλτες πήγαιναν στο λιμάνι για την τελετή καθαγιασμού των υδάτων. Μάλιστα αναφέρεται πως ο πρώτος που θα κατάφερνε να πάρει το σταυρό, λάμβανε βραβείο από τον επίσκοπο. Τέλος, ένα άλλο έθιμο των Φώτων ήταν η νηστεία την προηγούμενη μέρα με σκοπό οι πιστοί να πιούν τον «δρόσον», δηλαδή τον αγιασμό, θεωρώντας ότι αντιστοιχούσε με την Θεία Κοινωνία και είχε διάρκεια εφτά χρόνων.

 

Ο φιλόλογος Νίκος Κρανιδιώτης έγραφε σχετικά:

Συλλογιέμαι τα χρόνια που πέρασαν,
τη μικρή πολιτεία,
που ακουμπημένη στη θάλασσα λαμποκοπούσε στον ήλιο,
τη γιαγιά Ελένη που κατέβαζε το Θεό στο σπίτι της
και τον φίλευε κόλλυβα και μέλι.

 

Βιβλιογραφία

Άννα Νεοφύτου, Λαϊκή λατρεία στην παραδοσιακή κοινωνία της Κύπρου. Οι γιορτές του Δωδεκαημέρου, Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών, Λευκωσία 2014.

Νίκος Κρανιδιώτης, «Μνήμη Κερύνειας», στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου, Ποίηση (1951-1986), Ίκαρος, 1988.